Գիտե՞ք, թե ում էին Ցարական Ռուսաստանում անվանում «նավթային թագավոր»
1910 թվականի հունվարի 2-ին «Սանկտ Պետերբուրգի Նորություններ»-ը հայտնեցին. «…փոքր ամանորյա ընդունելությանը ներկա էին Ամենայն Ռուսիո Նորին Մեծություն կայսրը և նրա ընտանիքը, հրավիրված էին նաև Ռուսաստանի 20 ամենահարուստ մարդիկ:
Նիկոլայ II-ի ընդունելությանը Ռուսաստանի քաղաքացի միայն երեքն էին՝ ֆինանսիստ և արդյունաբերող Պուտիլովը, նավթաարդյունաբերող Մանթաշովը և Վրաստանի իշխան Չիկովանին: Հյուրերի թվում էին նաև նավթարդյունահանող բազմաթիվ ընկերությունների սեփականատեր Նոբելը, բանկիր Ռոտշիլդը և գործարանատեր Զինգերը: Նրանց հաջորդում են ավտոմոբիլային մագնատ Չենդլերն ու շոգենավերի ընկերությունների սեփականատեր Շմետսխենը։
Ալեքսանդր Մանթաշյանցը ծնվել է 1842 թվականին Թիֆլիսում, առևտրականների ընտանիքում: Մանթաշովի մանկությունն ու երիտասարդությունն անցել են պարսկական Թավրիզ քաղաքում, որտեղ հայրը զբաղվում էր առևտրով: Որպես միակ որդի՝ նա օգնում էր հորը առևտրային բիզնեսում:
1869 թվականին Մանթաշովը տեղափոխվեց Մանչեսթր՝ խոշոր արդյունաբերական քաղաք, որտեղից նա ուղղակիորեն ապրանք էր մատակարարում իր հորը Թավրիզում: Մանչեսթրյան այդ շրջանը կարևոր դեր է խաղացել երիտասարդ Մանթաշովի զարգացման հարցում: Այնտեղ նա խորությամբ ուսումնասիրել է եվրոպական բիզնեսը, սերտել է անգլիական մշակույթը, յուրացրել անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն լեզուները:
1872 թվականին Թավրիզ վերադառնալուց հետո նա և հայրը փակեցին իրենց բիզնեսը և վաճառեցին ունեցվածքը՝ տեղափոխվելով իրենց հայրենի Թիֆլիս: Շուտով Էրիվանի հրապարակում՝ «Կովկաս» հյուրանոցի առաջին հարկում, Մանթաշովները կտորեղենի առաջին խանութն են բացում, ապա` երկրորդը՝ ընդլայնելով տեքստիլի մեծածախ առևտուրը:
1886 թվականին Ալեքսանդրը կորցրեց իր մորը: Մեկ տարի անց, վշտից հյուծվելով, հայրը ևս հեռանում է կյանքից: Ժառանգելով ավելի քան 200 հազար ռուբլի կապիտալ՝ Ալեքսանդր Մանթաշովը ձեռք է բերում Թիֆլիսի Կենտրոնական առևտրային բանկի արժեթղթերի մեծ մասը, որոնք բարձր էին գնահատվում Սանկտ Պետերբուրգի ֆոնդային բորսայում: Շուտով Առաջին գիլդիայի վաճառական Մանթաշովն արդեն բանկի հիմնական բաժնետեր և վարչական խորհրդի երկարամյա նախագահ է դառնում: Դառնալով Թիֆլիսյան դումայի խոսնակ՝ Մանթաշովը սկսում է մտածել նավթի ուղղությամբ։
Առանց վախի գործարարը շահույթ չհետապնդող հորեր է ձեռք բերում: Նավթամթերքի վերամշակման համար իր ստեղծած ընկերությունը Բաքվում նավթամշակման գործարան է բացում: Իսկ նավթի և վառելիքի փոխադրման համար նավ է կառուցվում: Շուտով հորերը սկսում են մեծ եկամուտներ բերել: Նավթը մատակարարվում է Հնդկաստան, Չինաստան, Ճապոնիա, ինչպես նաև միջերկրածովյան երկրներ: 1899 թ. հիմնվել է «Mantashev & Co» նավթային և արդյունաբերական ընկերությունը:
Այնուհետև Մանթաշովը ձեռք է բերում մի քանի համաշխարհային նավթային ընկերությունների բաժնետոմսեր, որոնցից մեկը «Նոբելյան եղբայրներ» ընկերությունն էր: Նրա ընկերության մեջ ընդգրկված էր ընդհանուր նավթային ֆոնդի ավելի քան 50 տոկոսը և Կասպից ծովի նավթի պաշարների ավելի քան 66 տոկոսը:
Մանթաշովը ֆինանսավորել է Բաքու-Բաթումի` աշխարհում առաջին 835-կիլոմետրանոց խողովակաշարի շինարարությունը 1907 թվականին․ նրան սկսել են կոչել «նավթային թագավոր»: 1899-ից մինչև 1909 թվականները ձեռք բերած կապիտալը գնահատվում էր 22 մլն ռուբլի, որն ամենամեծն էր ռուսաստանյան արդյունաբերության մեջ։
Մանթաշովի Ժամանակակից, հայ գրականության դասականներից Ալեքսանդր Շիրվանզադեն նկարագրել է նրան այս կերպ. «Դա ոչ թե մեծ գումարների հարց էր, այլ մեծ սրտի, որն ամենակարևոր դերն է խաղացել Մանթաշովի բարեգործության մեջ: Նա ոչ թե դատարկ փառասիրության կամ հետին դիտավորության պատճառով է հսկայական գումարներ նվիրաբերել, այլ` զգայուն հոգու թելադրանքով»:
Տասներկու համախոհների հետ միասին Մանթաշովը Թիֆլիսում հիմնել է «Հայկական բարեգործական հասարակությունը Կովկասում»: Նա 300 հազար ռուբլի է հատկացրել, որով կառուցվել է Ներսեսյան հոգևոր ակադեմիայի նոր շենքը: 1910-ին Սուրբ Էջմիածնին նվիրաբերած 250 հազար ռուբլի միջոցով կառուցվել է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նստավայրը:
Սակայն Մանթաշովի ամենավառ քայլը եղել է Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ հայկական եկեղեցու կառուցումը Փարիզի Ժան Գուժոն փողոցում: Գործարարն, ինքն իր հանդեպ հեգնանքով, բացատրել է, թե ինչու է նման գումարներ նվիրաբերել Փարիզի հայկական եկեղեցու կառուցմանը. «Դա այն քաղաքն է, որտեղ ես ամենից շատ մեղքերն եմ գործել»: Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ հայկական եկեղեցին հայկական սփյուռքի ամենագեղեցիկ տաճարներից է: 1904 թվականին շինարարության ընթացքում Մանթաշովը ծախսել է 1 մլն 540 հազար ֆրանկ, ինչի համար Ֆրանսիայի նախագահն Ալեքսանդրին պարգևատրել է Պատվո լեգեոնի շքանշանով:
Ալեքսանդր Մանթաշովը մահացել է 1911 թվականի ապրիլի 19-ին Սանկտ Պետերբուրգում: Նրան հուղարկավորել են Թբիլիսիի Վանք եկեղեցու գերեզմանատանը` կնոջ կողքին, սակայն 1938-ին Բերիայի հրամանով տաճարը քանդվեց: Տաճարի քանդմանն աջակցելու համար հավաքում էին հայերի «կամավոր» պահանջները: Ալեքսանդր Մանթաշովի և կնոջ գերեզմաններն այդպիսով անհետ կորան: